Ελληνικά Ηλεκτρονικά Λεξικά

Τα ηλεκτρονικά λεξικά (online dictionary) ως ψηφιακά περιβάλλοντα (μονόγλωσσα, δίγλωσσα, αντίστροφα, θεματικά κ.λπ.) δίνουν όλες τις πληροφορίες που δίνει και ένα έντυπο λεξικό, αλλά σε πιο σύντομο χρόνο και με πιο λειτουργικό τρόπο, δεδομένου ότι διαθέτουν εσωτερική μηχανή αναζήτησης της πληροφορίας και επιτρέπουν την αναζήτηση με λέξεις-κλειδιά. Έχουν τη δυνατότητα αποθήκευσης πάρα πολύ μεγάλου αριθμού λημμάτων και πάρα πολλών ερμηνευμάτων και παραδειγμάτων.  

Στο ελληνικό κοινό διατίθεται σήμερα ένα μεγάλο εύρος γενικών ή ειδικών λεξικών, που είτε αποτελούν ηλεκτρονική μεταφορά κάποιου έντυπου λεξικού σε μορφή βάσης δεδομένων είτε έχουν δημιουργηθεί εξ αρχής σε ηλεκτρονική μορφή. Στη συνέχεια δίνεται μια σειρά από ενδεικτικά διαδικτυακά λεξικά για την ελληνική γλώσσα (αρχαία, μεσαιωνική, νέα), ορισμένα πολύγλωσσα λεξικά καθώς και λεξικά για τις ξένες γλώσσες που διδάσκονται στο σχολείο.  

Μονόγλωσσα Λεξικά Νέας Ελληνικής Γλώσσας  

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής  - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας  

Πρόκειται για μεταφορά του αντίστοιχου έντυπου λεξικού του Μ. Τριανταφυλλίδη, αλλά με τις νέες δυνατότητες που προσφέρει το ηλεκτρονικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα, εκτός από την εύκολη αναζήτηση των λημμάτων, ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει το «καλάθι», ώστε να συλλέξει τα λήμματα που τον ενδιαφέρουν. Χρησιμοποιώντας το σύμβολο *, μπορεί να πραγματοποιηθεί αναζήτηση με βάση την αρχή (π.χ. τηλε*) ή το τέλος (π.χ. *ικός) των λέξεων.  Επιπλέον, μπορεί να πραγματοποιηθεί «αποστολή στα σώματα», ώστε να εμφανιστούν παραδείγματα χρήσης του λήμματος στα σώματα κειμένων τ0ου ΚΕΓ. Ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η «Σύνθετη αναζήτηση» με βάση ποικίλες παραμέτρους όπως ο τύπος λήμματος, το κλιτικό παράδειγμα, η ετυμολογία, το πεδίο χρήσης κ.ά. 

Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ - Γ΄ Δημοτικού και Δ΄-Στ΄Δημοτικού και Μορφολεξικό  

Τα δύο πρώτα αποτελούν μεταφορά των σχολικών λεξικών του Δημοτικού σε ψηφιακή μορφή, με την ιδιαιτερότητα ότι διευκολύνεται η αναζήτηση των λημμάτων, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα «προσθήκης στο καλάθι», όπως και στο ΛΚΝ, αλλά και σύνθετης αναζήτησης με επιλογές όπως συνώνυμα, σύνθετα, οικογένειες λέξεων κ.ά. Το Μορφολεξικό αποτελεί μια νέα εφαρμογή, στην οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί αναζήτηση αποκλειστικά των μορφημάτων της νέας ελληνικής. Τα περιβάλλοντα αυτά βρίσκονται στις Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.  

Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας

Πρόκειται για το μοναδικό λεξικό της κατηγορίας του, στο οποίο η αναζήτηση γίνεται με βάση την κατάληξη των λέξεων και όχι το αρχικό τους γράμμα. Αποτελεί μεταφορά του αντίστοιχου έντυπου λεξικού της Α. Αναστασιάδη - Συμεωνίδη αλλά με τις αυξημένες δυνατότητες που προσφέρει το ηλεκτρονικό περιβάλλον, όπως η γρήγορη αναζήτηση αλλά και η αποστολή στα σώματα κειμένων του ΚΕΓ.  

  

Λεξικό της Λαϊκής και της Περιθωριακής μας Γλώσσας - Γιώργος Κάτος

Πρόκειται για ένα λεξικό που αναρτήθηκε πρόσφατα στην ηλεκτρονική του μορφή. Τα λήμματα αφορούν αποκλειστικά τη «λαϊκή» γλώσσα, ή αλλιώς, την αργκό. Όπως αναφέρεται στην περιγραφή «τη γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής». Μεγάλο μέρος των λημμάτων καταλαμβάνουν οι φράσεις και η ερμηνεία τους. 

Slang.gr  

Η ιστοσελίδα αυτή αποτελεί ένα λεξικό, το οποίο έχει δημιουργηθεί από απλούς χρήστες του διαδικτύου, χωρίς να απαιτούνται από αυτούς λεξικογραφικές γνώσεις. Αποτυπώνει την ομιλούμενη γλώσσα, κυρίως σε σχέση με τις «λαϊκές» της σημασίες, όπως άλλωστε φαίνεται και από το όνομα της σελίδας. Εκτός από τον ανοιχτό του χαρακτήρα, καθώς εμπλουτίζεται συνεχώς από τους χρήστες, ιδιαιτερότητα του λεξικού είναι η ύπαρξη πολλών παραδειγμάτων χρήσης των λέξεων, πολυμεσικό υλικό (π.χ. βίντεο) αλλά και η δυνατότητα σχολιασμού και συζήτησης κάτω από τα λήμματα. Κάθε λήμμα συνοδεύεται από μια ετικέτα, η οποία μπορεί να αφορά στοιχεία γραμματικής (π.χ. σχήμα λόγου), φόρτιση (π.χ. ρατσιστικό, μειωτικό κ.ά.) ή ξένη επιρροή). Η αναζήτηση μπορεί να γίνει στα λήμματα, μέσα στους ορισμούς, στις ετικέτες, ακόμα και στα σχόλια των λημμάτων.  

Βικιλεξικό  

Το Βικιλεξικό αποτελεί μια ιδιαίτερη κατηγορία λεξικού, καθώς ανήκει στα περιβάλλοντα Wiki. Όπως και η Βικιπαίδεια, έτσι και το Βικιλεξικό έχει δημιουργηθεί από τους χρήστες του, και είναι συνεχώς ανοιχτό σε αλλαγές και προσθήκες. Προσφέρει ποικίλες πληροφορίες, πέραν της ερμηνείας, όπως είναι η κλίση, η ετυμολογία, συνώνυμες λέξεις, σύνδεση με λέξεις από την ίδια οικογένεια. Λήμματα εμφανίζονται και για αρχαιοελληνικές λέξεις.

Δίγλωσσα – Πολύγλωσσα λεξικά 

Τα Λεξικά του ΙΕΛ 

Πρόκειται για πέντε λεξικά, με τα λήμματα στην ελληνική και τα ερμηνεύματα στην ελληνική και σε πέντε διαφορετικές γλώσσες: ελληνο-αγγλικό, ελληνο-αραβικό, ελληνο-γερμανικό, ελληνο-ρωσικό, ελληνο-τουρκικό. Σε κάθε γλώσσα υπάρχουν έως και τέσσερις μεταφράσεις για κάθε λήμμα της ελληνικής γλώσσας. Εκτός από τις μεταφράσεις, δίνονται παραδείγματα χρήσης, συνώνυμα και αντώνυμα καθώς και άλλες λέξεις που σχετίζονται με το λήμμα. Αρκετά από τα λήμματα συνοδεύονται από εικόνες για την ευκολότερη κατανόησή τους.  

Πολυλεξικό  

Πρόκειται για ένα εργαλείο που ενσωματώνει πέντε διαφορετικά λεξικά, για πέντε γλώσσες: Αλβανικά, Αραβικά, Γεωργιανά, Ουρντού-Παντζαμπί και Ρώσικα. Περιλαμβάνει την αναζήτηση λέξεων με αντίστροφη μετάφραση, φωνητική απόδοση και γραμματική διασύνδεση. Το εργαλείο αυτό απευθύνεται σε σπουδαστές των ελληνικών ως δεύτερη / ξένη γλώσσα και γι’ αυτόν τον λόγο δεν περιέχει μόνο λεξικό αλλά και άλλου είδους υλικό, όπως πίνακες γραμματικής, διαλόγους βασισμένους σε καθημερινές καταστάσεις με κινούμενες εικονογραφήσεις και ασκήσεις.  

Εφαρμογές λεξικών σε φορητές συσκευές  

Με μια απλή αναζήτηση στα διαδικτυακά καταστήματα που βρίσκονται σε φορητές συσκευές (tablet και smartphone) μπορεί κανείς να εντοπίσει πλήθος δωρεάν εφαρμογών με δίγλωσσα λεξικά, για έναν μεγάλο συνδυασμό γλωσσών. Στο παρακάτω στιγμιότυπο οθόνης (Εικόνα 7) εμφανίζονται μερικές μόνο από τις διαθέσιμες εφαρμογές σε περιβάλλον Android (στο Play Store), για συνδυασμούς γλωσσών όπως ελληνικά–αγγλικά, ελληνικά–γαλλικά, ελληνικά–τουρκικά, ελληνικά–ιταλικά, ελληνικά–ρουμανικά, και άλλα.

Λεξικά άλλων περιόδων της ελληνικής γλώσσας 

Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας των Liddell & Scott - Ψηφίδες  

Πρόκειται για ψηφιακή έκδοση του «Ενδιάμεσου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (An intermediate Greek-English Lexicon, 1889) των H.G. Liddell & R. Scott, όπως κυκλοφόρησε εκσυγχρονισμένο σε νεοελληνική μετάφραση το 2007 με τον τίτλο «Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης». Επιτρέπει τη γρήγορη αναζήτηση με εύκολο τρόπο, χωρίς να είναι απαραίτητη η χρήση των τονικών σημείων, ενώ στο λήμμα γίνεται αναφορά και σε έργα μέσα στο οποία εμφανίζεται ο τύπος.  

The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon 

Πρόκειται για την αυθεντική έκδοση του λεξικού των Liddell & Scott, με τις ερμηνείες να δίνονται στην αγγλική γλώσσα. Ιδιαιτερότητα αυτής της έκδοσης είναι η σύνδεση με σώματα κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Thesaurus Linguae Graecae) και η δυνατότητα εμφάνισης του λήμματος μέσα στο κειμενικό του πλαίσιο. 

Επιτομή του Λεξικού του Ε. Κριαρά - ΚΕΓ 

Πρόκειται για ψηφιακή έκδοση του «Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας» με λήμματα που καλύπτουν την περίοδο 1100-1669. Η Επιτομή καλύπτει τους τόμους Α’ – ΙΔ’ ως και το λήμμα «παραθήκη», καθώς αυτό ήταν και το τελευταίο λήμμα που δημοσιεύτηκε από τον Ε. Κριαρά. Δίνεται η δυνατότητα για σύνθετη αναζήτηση με κριτήρια όπως ο τύπος λήμματος ή η ετυμολογία του ενώ η αναζήτηση μπορεί να επεκταθεί και στα Σώματα Κειμένων της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

Διδακτική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών λεξικών 

Από την παραπάνω παρουσίαση ορισμένων ενδεικτικών λεξικών αλλά και από μια σύντομη περιήγηση στα περιβάλλοντα αυτά, διαπιστώνεται εύκολα πως κάθε λεξικό παρέχει διαφορετικές δυνατότητες αλλά και διαφορετικές πληροφορίες. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να είναι σε θέση να αξιοποιεί το κατάλληλο λεξικό, ανάλογα με τις ανάγκες της δραστηριότητας που δημιουργεί. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το πώς το λεξικό θα αναπλαισιωθεί εντός της σχολικής διδακτικής πράξης. Για παράδειγμα, μια πρώτη εκδοχή θα ήταν η αξιοποίηση οπουδήποτε λεξικού στα πλαίσια μιας παραδοσιακής διδασκαλίας, όπου σε επίπεδο ολομέλειας θα αναζητούνται οι ερμηνείες συγκεκριμένων λέξεων, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο από την πορεία της διδασκαλίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το λεξικό αποτελεί απλώς ένα εργαλείο αναφοράς που χρησιμοποιείται κατά περίπτωση.  

Σε μια πιο «προοδευτική» εκδοχή, οι μαθητές θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως «μικροί» ερευνητές, πραγματοποιώντας σύνθετες αναζητήσεις με στόχο να οδηγηθούν σε κάποια συμπεράσματα. Για παράδειγμα, στο Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αναζήτηση της ετυμολογικής προέλευσης λέξεων σε διάφορα πεδία χρήσης (π.χ. από πού προέρχονται τα περισσότερα δάνεια στο πεδίο της μαγειρικής ή της πληροφορικής), και τα αποτελέσματα να συνδεθούν με τη γλώσσα ως πολιτισμικό φορέα (π.χ. για ποιο λόγο τα γαλλικά δάνεια κυριαρχούν στην ορολογία της μαγειρικής;) αλλά και να πραγματοποιηθεί μια αναφορά στις γλωσσικές επαφές (π.χ. γιατί εντοπίζονται πολλές λέξεις με λατινική προέλευση;). Τέτοιες ετυμολογικές αναζητήσεις μπορούν να συνδεθούν και με τα μαθήματα των ξένων γλωσσών.   

Πηγαίνοντας και στο επίπεδο των νέων γραμματισμών, μια διδασκαλία που θα στόχευε στην ενεργό εμπλοκή των μαθητών σε λεξικογραφικές πρακτικές αλλά και την παράλληλη εξοικείωσή τους με τη λογική του Web 2.0 (π.χ. ρευστότητα κειμένων, ο αναγνώστης σε ρόλο συγγραφέα), θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα πρότζεκτ εμπλουτισμού των λημμάτων του Βικιλεξικού με επιπλέον πληροφορίες (π.χ. συνώνυμα και αντίθετα, παραδείγματα χρήσης, πίνακα με κλιτικό παράδειγμα, ετυμολογία της λέξης κ.λπ.) με τη βοήθεια άλλων λεξικών, έντυπων ή ηλεκτρονικών. Αντίστοιχη δραστηριότητα θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί και σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα.   

Τέλος, πηγαίνοντας σε μια περισσότερο κριτική αντιμετώπιση των λεξικών, θα μπορούσαν να τεθούν ζητήματα που αφορούν την αξιοπιστία αυτών των διαφορετικών λεξικών. Για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί περισσότερο αξιόπιστο ένα λεξικό που προέρχεται από έναν έγκυρο επιστημονικό φορέα (όπως το Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής) από ένα λεξικό που δημιουργείται αποκλειστικά από τους χρήστες (όπως το Βικιλεξικό και το Slang); Με αυτό το ερώτημα μπορεί να αναδειχθεί και η έννοια της «συλλογικής νοημοσύνης», μέσω της οποίας κατακτάται η αξιοπιστία των πόρων τύπου wiki. Επιπλέον, τα τελευταία λεξικά, ως ανοιχτά και «ζωντανά» είναι περισσότερο πιθανόν να ενσωματώνουν λέξεις της τρέχουσας ομιλούμενης, ενώ ένα περισσότερο επίσημο λεξικό, που μάλιστα αποτελεί και μεταφορά μιας έντυπης μορφής λεξικού, είναι περισσότερο «σταθερό» και πιθανόν να παρουσιάσει ελλείψεις. Έτσι, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσης απέναντι στα ψηφιακά λεξικά, όπως και σε οποιοδήποτε ψηφιακό περιβάλλον. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να εντάσσει λειτουργικά αυτά τα εργαλεία στη διδασκαλία του αλλά παράλληλα να φροντίζει ώστε οι μαθητές του να τα χρησιμοποιούν με προσοχή, αναγνωρίζοντας το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται ένα τέτοιο εργαλείο (π.χ. άλλο είναι ένα εργαλείο που εντάσσεται σε μια ιστοσελίδα επίσημου φορέα όπως το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και άλλο ένα εργαλείο της μορφής Wiki).